Was het een onvoorziene concurrent? Een huisbankier die geen genade kende? Gedurende zijn lange loopbaan in het faillissementsvak verrichtte Robert Jan Blom uitputtend onderzoek naar de oorzaken van het ondernemersbankroet. Wat is zijn conclusie?
Oorzaken van faillissement
Nog altijd praat ik geregeld met gefailleerde ondernemers over de trieste omstandigheden die tot hun bankroet hebben geleid. In het begin van mijn loopbaan, toen ik nog maar kort in het faillissementsvak zat, viel het me op dat ik op mijn vragen over hoe het zo kwam doorgaans hetzelfde antwoord kreeg. Het lag altijd aan de economie, de markt, de bank en de slecht betalende debiteuren. De oorzaken wisselden in volgorde maar de riedel die ik hoorde bleef steeds gelijk.
Andere kijk van curatoren
Ik verdiepte me verder in het onderwerp, bezocht cursussen en seminars en raakte daar in gesprek met faillissementscuratoren. Zij bleken een heel andere kijk te hebben op de redenen achter een faillissement. De curatoren zagen die gefailleerde ondernemers niet als slachtoffers boven wiens hoofden onvoorspelbare onweersbuien waren losgebarsten, integendeel. Zij gaven mij te verstaan dat de meeste gefailleerden krokodillentranen huilden: hun faillissement had bitter weinig te maken met de economie, de markt en al die andere factoren. Het was in 99 procent een kwestie van ‘eigen schuld’. De curatoren hadden meer respect voor gefailleerde particulieren. Zij durfden tenminste toe te geven stom te zijn geweest en fouten te hebben gemaakt - schuldsanering bestond nog niet in die tijd.
Groot onderzoek
Wie had er gelijk? De ondernemers die de oorzaken vooral buiten zichzelf zochten of de curatoren die de ondernemers een spiegel voor hielden? Ik besloot een groot onderzoek te houden. Aan duizenden failliete ondernemers stuurde ik lijsten toe met allerlei vragen over de achtergronden van hun bedrijfseconomische rampspoed. En tegelijkertijd verzocht ik enkele honderden curatoren om zoveel mogelijk faillissementen te analyseren. Mijn brievenbus raakte al snel verstopt met ingevulde vragenlijsten. De antwoorden besloegen soms complete levensverhalen: de failliete ondernemers waren blij met de gelegenheid het bankroet van zich af te kunnen schrijven. De melodieën varieerden maar ook hier was hun refrein steeds identiek: het faillissement was ieders schuld, maar de ondernemers troffen zelf geen blaam.
Analyse van duizenden faillissementen
De curatoren hadden iets meer tijd nodig maar tenslotte ontving ik ook van hen uitgebreide analyses van duizenden faillissementen. In de jaren die volgden, heb ik mijn onderzoeken twintig keer herhaald, telkens weer door zowel aan gefailleerde ondernemers als aan curatoren dezelfde vragen voor te leggen. Als ik alle resultaten weeg en bij elkaar veeg, kom ik tot de volgende rangschikking. Dit zijn wat mij betreft de echte oorzaken van faillissementen:
Het eerlijke antwoord
Redacties van radio- en tv-programma’s hebben mij vaak gevraagd de oorzaken van failliet-gaan nog eens uit te komen leggen. Het antwoord was voor hen vaak moeilijk te geloven maar mijn onderzoek liet en laat slechts één conclusie toe: de oorzaak is eigen schuld oftewel mismanagement. Niet te verwarren met faillissementsfraude. De meeste gefailleerde ondernemers voelen zich beroerd worden als ze mij hierover horen spreken. Op mijn beurt word ik er beroerd van dat ik, gedurende de decennia waarin ik in het faillissementsvak zit, zelden een failliete ondernemer ben tegengekomen die het eerlijke antwoord gaf: ‘Jawel, ik ben failliet gegaan door mijn eigen stomme schuld…’ Nog altijd hoor ik failliete ondernemers opmerken dat hun faillissement totaal onverwacht kwam, dat zij plotseling failliet werden verklaard. Nee, deurwaarders kwamen bij hen niet aan de poort. Dwangbevelen en aanmaningen? Nooit gezien. Inmiddels ben ik immuun voor deze verhalen. Iedereen heeft het recht zijn eigen waarheid te creëren. In dit geval behoud ik me het recht voor om het beter te weten.
Robert Jan Blom