Zestigduizend chronisch zieken, gehandicapten en ouderen vrezen dat hun hulp wegvalt, twaalfduizend medewerkers vrezen voor hun baan, gemeenten vrezen voor chaos en staatssecretaris Van Rijn, net enigszins hersteld van het pgb-drama, vreest dat het Rijk moet bijlappen. Het nieuws dat TSN Thuiszorg, de grootste thuiszorgorganisatie van Nederland, afgelopen vrijdag uitstel van betaling heeft aangevraagd is als een bom ingeslagen en leidt alom tot verwarring en angst.
Tragedie
‘Een onnodige tragedie,’ noemde TSN-directeur Zion Jongstra de surseance. De grootste vraag is wat hij en zijn bestuursleden hadden kunnen doen om dit drama te voorkomen. Volgens Jongstra zelf is het een kwestie van een simpele rekensom. TSN is per thuiszorgmedewerker 27 euro per uur kwijt terwijl haar opdrachtgevers, de gemeenten, niet meer dan 21 euro willen betalen. ‘Elk uur zes euro hierop toeleggen, dat kunnen we niet volhouden,’ aldus Jongstra vrijdagochtend tijdens zijn persconferentie.
Kruisverenigingen
Thuiszorg was ooit het exclusieve domein van wijdvertakte kruisverenigingen zoals het Groene Kruis en het Wit Gele Kruis. Een slordige vijftig jaar geleden telde vrijwel elk Nederlands dorp of stad een of meer kruisverenigingen die hun wijkverpleegkundigen de buurten instuurden om mensen in hun eigen omgeving te verzorgen en te verplegen. Van de 1450 verenigingen zijn er nog maar een paar honderd over. Halverwege de jaren negentig is hun monopoliepositie opengebroken toen de overheid commerciële partijen toegang gaf tot de gigantische markt die door de AWBZ – de verplichte collectieve verzekering - werd gefinancierd. Nieuwe bureaus traden toe, verpleeg- en verzorgingshuizen gingen thuiszorg aanbieden, schoonmaakbedrijven begonnen huishouddiensten te leveren.
Schaalvergroting
Vroeger kende elke zorginstelling zijn eigen plek die strikt werd afgebakend door de aard van het werk en de regio of plaats waar dit werd verricht. Maar door het wegvallen van de traditionele schotten tussen thuiszorg, verpleeghuizen, geestelijke gezondheidszorg en ziekenhuizen zijn grote zorgondernemingen ontstaan die kruisverenigingen opslokten en van schaalvergroting hun mantra maakten, zoals Evean, Sensire, Meander en TSN. ‘In de zorg worden krachten losgemaakt waarvan we de omvang nog niet kennen,’ zei Peter van de Lugt, partner van adviesbureau Twijnstra Gudde in 2006 in een interview. ‘Ik heb het weleens vergeleken met Jurassic Park.’ Het blijken profetische woorden, zeker wanneer de overheid in 2007 de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) invoert. Om de kostenexplosie in de zorg terug te dringen, moeten vrienden, familie en buren werk van de thuiszorg uit handen nemen, zo is het idee. Aan gemeenten wordt de rol toegekend als regisseur en budgethouder om te bepalen wie er toch nog zorg nodig heeft.
Race naar de bodem
Gemeenten, die sinds begin dit jaar ook de langdurige zorg en andere taken uit de afgeschafte AWBZ toebedeeld krijgen, gaan in onderhandeling met thuiszorgorganisaties om de zorg te kunnen uitbesteden. Omdat er minder geld beschikbaar is dan voorheen, ontstaat ‘een race naar de bodem’, zoals de FNV dit aanbestedingsproces karakteriseert: voor de laagst mogelijke prijs zoveel mogelijk zorg inkopen. Sommige zorgaanbieders schrijven zelfs onder de kostenprijs in. De eerste slachtoffers dienen zich al snel aan. In Brabant gaat Thebe Huishoudelijke Zorg (1950 medewerkers) failliet, in Gelderland probeert thuiszorgorganisatie Vérian (3600 werknemers) een salarisverlaging door te voeren – een poging die door de rechter wordt getorpedeerd. Ook TSN Thuiszorg slaakt in juni 2015 al een noodkreet. Het bedrijf ontslaat 650 thuishulpen, zegt de contracten van 1500 schoonmaaksters niet te kunnen verlengen en verlaagt de lonen van 4300 thuishulpen met tientallen procenten.
Aanleiding surseance
De FNV stapt naar de rechter. Begin november bepaalt de rechtbank in Almelo dat de loonsverlaging onrechtmatig is. Het is deze uitspraak die voor TSN de directe aanleiding is om een paar weken later surseance aan te vragen. Had Jongstra het anders kunnen doen? Is het bedrijf aan zijn eigen groeiambities ten onder gegaan of ligt de schuld inderdaad bij gemeenten die wurgcontracten afsluiten? Een wethouder in Almelo ontkent vandaag de beschuldigingen van de TSN-directeur. ‘Ik leid uit het ambtelijke contact met het bedrijf af dat Twentse gemeenten redelijke tarieven betalen,’ stelt zij in dagblad Tubantia. De bewindvoerder, die de rechter vandaag bij TSN aanstelt, krijgt de taak om de komende weken uit te zoeken wie de zwarte piet in handen heeft.