Het was maar een klein berichtje op een binnenpagina. Geen stakers voor de deur, geen spandoeken aan de gevel: de Amsterdamse cultuurtempel Felix Meritis, die gisteren bankroet werd verklaard, is geruisloos ten onder gegaan. Bijna geruisloos: een requiem.
Ongelukkig door verliezen
Latinisten onder u zullen een grimmig lachje niet kunnen onderdrukken. Felix meritis staat immers voor ‘gelukkig door verdiensten.’ Een meer toepasselijke, (zij het tenenkrommende) benaming zou luiden ‘infortunatus detrimentum’, ongelukkig door verliezen. Want, Felix Meritis, het onafhankelijk Europees centrum voor kunst, cultuur en wetenschap dat was gevestigd in het gelijknamige monumentale pand aan de Keizersgracht, was al jaren verliesgevend en werd tenslotte gedwongen de poorten te sluiten.
Grachtengordel
Wanneer alle schrijvers, schilders, kunstenaars en performers die ooit in Felix Meritis hebben opgetreden een traan laten om het bankroet, stijgt het waterpeil in de grachtengordel met minstens één centimeter. Of, wanneer dezelfde groep artiesten zich zou scharen rond het denkbeeldige graf van Felix zou elk kerkhof te klein zijn om hen te kunnen omvatten. Tikje overdreven wellicht, maar feit is dat met Felix Meritis een van de meest roemruchte cultuurpodia van Amsterdam teloorgaat.
Sociëteit voor debat
Geïnspireerd door de idealen van de Verlichting, opende het gebouw in 1777 als een sociëteit voor literaire debatten, concerten en debatten. De oprichtings- en bouwkosten waren opgebracht door gegoede burgers uit de stad die zich hadden verenigd in een genootschap dat kunst en wetenschap wilde bevorderen. Tot het Concertgebouw aan het eind van de negentiende eeuw openging, gold de grote ovale ruimte van Felix Meritis als de voornaamste muziekzaal waar grootheden als Johannes Brahms, Robert en Clara Schumann en Camille Saint-Saëns hun sporen nalieten.
Sovjet-inval
In 1888 maakten de zoetgevooisde klanken plaats voor het geratel en gepuf van stoommachines. Het genootschap werd opgeheven en drukkerij Holdert & Co trok in het pand, na de Tweede Wereldoorlog gevolgd door de ijzervreters van de CPN die er hun hoofdkwartier opsloegen en een achtergebleven pers gebruikten om er De Waarheid op te drukken. Als reactie op de Sovjet-inval in Hongarije, op 4 november 1956, werd het gebouw bestormd door woedende Amsterdammers, een moment dat een omwenteling markeerde. Felix Meritis groeide weer uit tot een plek waar de vrijheid werd gevierd, tot een alternatief jongerencentrum zelfs waar Neerlands Hoop, Liesbeth List, theatergroep Hauser Orkater en Ramses Shaffy, die op een bovenzaal zijn Shaffy Theater opende, hun eerste successen vierde.
Nekslag
In 1988 keerde Felix Meritis definitief terug naar zijn oorspronkelijke uitgangspunten. De Stichting Felix Meritis opende er een ontmoetingsplaats voor kunstenaars en wetenschappers. Maar de vele bijeenkomsten, congressen en debatten bleken onvoldoende om de exploitatie rond te krijgen, vooral vanwege de hoge onderhoudskosten die het oude pand vergde. De gemeente Amsterdam diende vorig jaar zelf de nekslag toe door de subsidiekraan voor de stichting te halveren. De noodkreet die de ‘Vrienden van Felix Meritis’ begin januari middels een brief aan de Amsterdamse burgemeester richtten vond geen gehoor.