Rutte-III wil de misstanden in schuldhulpverlening aanpakken maar, zijn de maatregelen die in het regeerakkoord worden voorgesteld wel voldoende? Onze columnist Robert Jan Blom, in een vorig leven als wethouder Sociale Zaken belast met minimabeleid, vreest van niet. Hij pleit voor een hardere aanpak van de schuldenindustrie.
Voedselbank
In mijn woonplaats Alphen aan den Rijn, waar ik een aantal jaren als wethouder Sociale Zaken actief was, heb ik me ingezet voor de minima. Mijn doel was ambitieus en volgens sommigen opmerkelijk voor de VVD-bestuurslid: ik wilde de voedselbank overbodig maken. Natuurlijk was en ben ook ik van mening dat de vrijwilligers van deze voorziening geweldig werk verrichten maar tegelijkertijd vond en vind ik dat een welvarend land als het onze zijn inwoners de gang naar de voedselbank moet besparen. Onze aanpak had succes: het aantal voedselbankklanten nam af. Inmiddels mag de bank in Alphen zich weer ‘verheugen’ in een toenemende klandizie: het door mij ingezette beleid is danig afgezwakt. Toch is er een lichtpuntje. Het nieuwe kabinet heeft beloofd de schuldenproblematiek niet langer enkel op het bordje van gemeenten te laten liggen, Rutte-III gaat de oorzaken en achtergronden van schulden aanpakken.
Geen ‘quick win’
Ik ben benieuwd naar de resultaten. De schuldenproblematiek is geen terrein waar je als politicus even een ‘quick win’ kunt behalen. Een tijdje terug heb ik onderzoek gedaan naar de werking van de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP). U weet wel, de wet uit 1998 die mensen die ‘te goeder trouw’ onder een schuldlawine zijn bedolven een ontsnapping biedt in de vorm van een drie jaar durende saneringsregeling. Het idee achter de wet is te voorkomen dat iemand de rest van zijn leven met een schuld opgezadeld zit. Vele tienduizenden hebben er al gebruik van gemaakt want er zijn nog steeds mensen die niet met geld kunnen omgaan, die bezwijken voor de verleiding van snel krediet om een dure aankoop te doen. Zodra de huur- of de energierekening omhoog gaat, raken ze al in de problemen omdat de uitkering of het beperkte salaris niet toereikend blijkt. Deze categorie, laat ik hen de ‘onnozele schuldenaren’ noemen, staat ‘met stip’ bovenaan de klantenlijst van de WSNP.
Onschuldigen schuldenaren
Op de tweede plaats komen de ‘onschuldige schuldenaren’. Mannen en vrouwen die in de schulden belanden als gevolg van een scheiding of het overlijden van een partner. Het is haast niet te geloven hoe snel schulden kunnen oplopen wanneer, zoals bij een scheiding, een van twee partners zich plotsklaps genoodzaakt ziet het huis te verlaten, een eigen woning te huren en in te richten, alimentatie te betalen en vaak ook nog juridische kosten moet maken omdat er gedonder over de kinderen ontstaat. Bijkans nog lastiger om te geloven is dat er rond dit schrijnende leed een complete industrietak is ontstaan van budgetcoaches, bewindvoerders, minnelijk traject-begeleiders, schuldhulpverleners, mediators en uiteraard incassobureaus en deurwaarders. Elk radertje uit deze nijvere business draagt er op zijn eigen wijze aan bij dat een onbetaalde factuur van honderd euro binnen een jaar kan uitgroeien tot een dwangbevel waar een som van meer dan duizend euro op prijkt.
Manifest
De Nipkowschijf winnende VPRO-documentairereeks Schuldig legde feilloos bloot hoe deze branche mensen die toch al in de verdrukking zitten genadeloos op de huid blijft zitten en soms zelfs over de rand van de afgrond duwt. Vorige week publiceerden de tv-makers een manifest waarin ze aan de landelijke politiek vragen om de schuldenindustrie in te tomen. De journalisten worden door het nieuwe kabinet op hun wenken bediend. Rutte III laat de verantwoordelijkheid voor schuldhulpverlening bij de gemeenten maar komt wel met een aantal verbeteringsmaatregelen, zoals een register voor bonafide incassobureaus, het maximeren van bestuursrechtelijke premies, het vrijlaten van de ‘beslagvrije voet’ – het minimum bedrag waarover iemand moet kunnen beschikken – en de aanstelling van schuldenrechters. Natuurlijk juich ik deze beleidsvoornemens van harte toe, hoe meer mensen uit de financiële penarie kunnen worden geholpen, hoe beter. Maar ik vrees dat het gaat om een pakket halfzachte maatregelen die misschien wel en misschien niet tot iets leiden.
Geen cent te makken
Persoonlijk heb ik geen documentaire meer nodig om bij mensen die geen cent meer te makken hebben naar binnen te kijken – dat heb ik als wethouder al genoeg gedaan. Vandaar dat ik zeg: kabinet, treed harder, treed keihard op! Tegen al die gemeenten die geen fluit doen aan de schuldsituaties van hun inwoners, tegen de wildgroei van incassobureaus (elke werkloze taxichauffeur mag een incassobureau beginnen), tegen de obscene handel in schulden, tegen de absurd hoge ‘aanslagen’ van deurwaarders én incassobureaus (inclusief het Centraal Justitieel Incassobureau), tegen energieleveranciers die gas en licht afsluiten en ga zo maar door. Desgewenst stel ik een samenvatting beschikbaar van het beleid dat de gemeenteraad mij in Alphen aan de Rijn liet toepassen. Doe er uw voordeel mee.
Robert Jan Blom